Phát triển kinh tế khu vực biên giới: Hiệu quả chưa tương xứng với tiềm năng

I. Tiềm năng to lớn

• Khu vực biên giới Việt Nam có đường biên giới trên đất liền dài hơn 5.000km, tiếp giáp với 3 nước Lào, Campuchia và Trung Quốc.
• Nơi đây có 26 khu kinh tế cửa khẩu, 267 cụm công nghiệp hoạt động, với tổng diện tích là 8.799ha, chiếm 36,6% số lượng và 39,4% diện tích các cụm công nghiệp của cả nước.
• Ví dụ: Khu kinh tế (KKT) Cửa khẩu Đồng Đăng (Lạng Sơn) có vị trí đặc biệt thuận lợi, nằm trên trục tứ giác kinh tế trọng điểm Lạng Sơn – Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh.
• GRDP của Khu KTCK Đồng Đăng tăng từ 7.172,1 tỷ đồng năm 2013 đến 16.574 tỷ đồng năm 2022.
• Quảng Ninh có 3 khu kinh tế cửa khẩu, nổi bật nhất là Móng Cái – thành phố cửa khẩu quốc tế duy nhất có đường biên giới cả trên bộ, trên biển với Trung Quốc.
• Kim ngạch xuất nhập khẩu (XNK) qua cửa khẩu Móng Cái năm 2021 đạt trên 4 tỷ USD, tăng 46%; năm 2022 đạt gần 3,3 tỷ USD.

Theo thống kê, sau khi Trung Quốc mở cửa biên giới từ đầu năm 2023, hoạt động XNK, xuất nhập cảnh qua cửa khẩu Móng Cái (Việt Nam) – Đông Hưng (Trung Quốc) liên tục tăng trưởng. Tính đến hết tháng 8/2023, tổng kim ngạch hàng hoá XNK đạt hơn 2,2 tỷ USD (tăng khoảng 5%); thu ngân sách Nhà nước đạt hơn 1.000 tỷ đồng (tăng khoảng 8%) so với cùng kỳ năm 2022.

II. Hiệu quả chưa tương xứng

Mặc dù có tiềm năng lớn, nhưng hiệu quả phát triển kinh tế khu vực biên giới còn chưa tương xứng.

Vấn đề:

• Nguồn lực đầu tư hạn chế, chưa theo kịp nhu cầu phát triển.
• Hạ tầng giao thông, logistics chưa hoàn thiện.
• Cơ cấu kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ chưa phát triển.
• Chưa có sản phẩm chủ lực, sức cạnh tranh yếu.
• Vốn đầu tư phát triển thiếu và bị phân tán.
• Thiếu các trung tâm logistics, kho hàng, chợ, trung tâm thương mại hiện đại.
• Quy mô thương mại các tỉnh biên giới còn nhỏ.

III. Phân tích nguyên nhân:

1. Về phía chính sách:

Hệ thống chính sách, quy định liên quan đến phát triển kinh tế khu vực biên giới còn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ, chưa tạo môi trường đầu tư hấp dẫn.
Thủ tục hành chính rườm rà, phức tạp gây khó khăn cho doanh nghiệp trong quá trình đầu tư và kinh doanh.
Nguồn lực hỗ trợ cho phát triển kinh tế khu vực biên giới còn hạn chế.

2. Về phía hạ tầng:

Hạ tầng giao thông, logistics chưa hoàn thiện, đặc biệt là tại các khu vực cửa khẩu.
Hệ thống kho bãi, trung tâm trung chuyển hàng hóa còn thiếu và chưa đáp ứng nhu cầu phát triển.
Hạ tầng viễn thông, internet còn yếu kém, ảnh hưởng đến hoạt động giao thương và thu hút đầu tư.

3. Về phía nguồn nhân lực:

Chất lượng nguồn nhân lực tại khu vực biên giới còn thấp, thiếu hụt lao động có trình độ chuyên môn cao.
Năng lực quản lý, điều hành của các doanh nghiệp còn hạn chế.

4. Về phía thị trường:

Thị trường tiêu thụ sản phẩm tại khu vực biên giới còn hạn chế.
Khả năng cạnh tranh của các sản phẩm của khu vực biên giới còn thấp.

Ví dụ: Tại Cửa khẩu Quốc tế Thanh Thủy (Hà Giang), năm 2020, kim ngạch XNK hàng hóa qua cửa khẩu đạt trên 250 triệu USD; nộp ngân sách nhà nước đạt 180 tỷ đồng. Đây là nguồn thu đáng kể đối với tỉnh khó khăn như Hà Giang. Song như ý kiến của ông Hoàng A Chinh, Trưởng ban Quản lý Khu kinh tế tỉnh Hà Giang, nguồn vốn đầu tư cho phát triển hạ tầng còn ít, chủ yếu dựa vào nguồn ngân sách Trung ương nên kết cấu hạ tầng tại KKT cửa khẩu chưa được đầu tư đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển. Cơ sở hạ tầng còn hạn chế, thiếu chính sách ưu đãi, nên chưa thu hút doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế lớn đầu tư kinh doanh.

Hay tại Khu kinh tế cửa khẩu Mộc Bài (Tây Ninh) được thành lập để phục vụ cho các hoạt động giao lưu kinh tế giữa Việt Nam với Campuchia và các nước trong khối ASEAN. Khu kinh tế cửa khẩu Mộc Bài không chỉ có vị trí chiến lược về quốc phòng, an ninh mà còn là cửa ngõ kết nối giao thương, trung chuyển hàng hoá, trên đường Xuyên Á từ Myanmar, qua Thái Lan, Campuchia, Lào, Việt Nam và kết thúc ở Quảng Tây, Trung Quốc. Tuy nhiên, KKT cửa khẩu Mộc Bài chưa phát triển như kỳ vọng, chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế. Đóng góp của KKT này vào nền kinh tế của Tây Ninh không tương xứng với quy mô của nó.

Theo TS. Trần Du Lịch, Chủ tịch Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính – tiền tệ quốc gia, sau hơn 20 năm thành lập, Khu kinh tế cửa khẩu Mộc Bài mới sử dụng khoảng 9% trong tổng số hơn 21.000 ha mặt bằng. Nghĩa là, nhiều diện tích vẫn ở dạng tiềm năng, phần lớn còn là ý tưởng quy hoạch và kỳ vọng ở tương lai.

IV. Giải pháp:

1. Hoàn thiện hệ thống chính sách:

Rà soát, sửa đổi, bổ sung hệ thống chính sách, quy định liên quan đến phát triển kinh tế khu vực biên giới, tạo môi trường đầu tư thông thoáng, hấp dẫn.
Đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong quá trình đầu tư và kinh doanh.
Tăng cường nguồn lực hỗ trợ cho phát triển kinh tế khu vực biên giới.

2. Phát triển hạ tầng:

• Đầu tư phát triển hạ tầng giao thông, logistics, đặc biệt là tại các khu vực cửa khẩu.
• Xây dựng hệ thống kho bãi, trung tâm trung chuyển hàng hóa hiện đại.
• Nâng cấp hạ tầng viễn thông, internet, đảm bảo kết nối thông suốt.

3. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực:

• Đầu tư đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp cho lao động.
• Tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý, điều hành cho các doanh nghiệp.

4. Mở rộng thị trường tiêu thụ:

• Tăng cường xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm của khu vực biên giới.
• Nâng cao sức cạnh tranh của các sản phẩm của khu vực biên giới.

Một số giải pháp cụ thể:

Đối với các khu kinh tế cửa khẩu:

• Tập trung phát triển các ngành công nghiệp, dịch vụ có lợi thế cạnh tranh.
• Xây dựng các khu công nghiệp, khu chế xuất hiện đại.
• Thu hút đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực tiềm năng.
• Đối với các khu vực biên giới khác:
• Phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng hàng hóa, tập trung vào các sản phẩm chủ lực.
• Phát triển du lịch sinh thái, văn hóa, biên giới.
• Khuyến khích các doanh nghiệp vừa và nhỏ phát triển.

Rõ ràng, phát triển kinh tế khu vực biên giới còn nhiều khó khăn cần được quan tâm tháo gỡ. Bên cạnh những khó khăn nội tại, như quy hoạch thiếu tính dự báo, chính sách chưa đủ hấp dẫn để thu hút nhà đầu tư … thì “điểm nghẽn” lớn nhất là vốn đầu tư phát triển thiếu và bị phân tán, dàn trải. Bên cạnh đó, hạ tầng thương mại hiện đại rất thiếu, như trung tâm logistics, kho hàng, chợ, trung tâm thương mại phân bố không đều và không đủ năng lực phục vụ lúc cao điểm. Quy mô thương mại các tỉnh biên giới còn quá nhỏ so với tổng kim ngạch thương mại của cả nước.

Để phát huy lợi thế kinh tế mũi nhọn này, cần được đầu tư tương xứng với tiềm năng, lợi thế của khu vực biên giới và tương thích với quy mô, đầu tư phát triển của các nước láng giềng.

[Trích Nguồn: Báo Dân Tộc & Phát Triển: Cơ Quan Ngôn Luận Của Ủy Ban Dân Tộc]